سیاه زخم (Anthrax)

 عامل بیماری باسیلوس آنتراسیس است. سیاه زخم در میان کشاورزان کشورهای در حال توسعه مثل آفریقا و آمریکای مرکزی به صورت پاندمی وجود دارد. عفونت در انسان تصادفی بوده و در اثر تماس با محصولات یا حیوانات آلوده است. از باکتری  سیاه زخم در جنگ افزارهای بیولوژیکی استفاده می شود.
عامل بیماری باسیلوس آنتراسیس یک باسیل درشت و میله ای شکل گرم مثبت است که در محیط های معمولی به خوبی رشد میکند. در محیط های نامساعد ایجاد هاگ میکند لذا خیلی مقاوم میباشد. هاگ نسبت به شرایط نامناسب محیطی مقاوم بوده و طولانی مدت میتواند در هوا و به ویژه خاک زنده بماند. در محیط 37 درجه به خوبی در محیط آزمایشگاه رشد میکند. اولین باکتری است که به عنوان یک باکتری بیماری زا توسط کخ کشف شده است.

راه های انتقال:

پوستی: از راه تماس با مواد آلوده دامی(پشم، پوست.،گوشت، پودر استخوان خام، و غیره)منتقل میگردد. باکتری از راه خراش های کوچک پوست وارد بدن انسان میشود. (بیماری مرتبط با شغلی)
تنفسی: انتقال تنفسی توسط گرد و غبار آلوده به ندرت دیده میشود. (در کارخانه های پشم بافی، دباغی و پشم شویی)
گوارشی: انتقال از راه خوراکی توسط گوشت خام یا نیم پز، شیر خام و غیره ممکن است. انتقال از فرد به فرد بسیار نادر است. خلط ریه انسان مبتلا ناقل مهمی محسوب میشود.
باکتری عامل سیاه زخم میتواند در روی پوست و موهای حیوانات (مرده و زنده)سالها زنده و فعال بماند.
دوره نهفتگی: حدود 7روز پس از تماس میباشد. تعداد 8000 تا  5000 میکروارگانیسم برای آلودگی (ازجمله راه تنفسی) لازم است. باکتری به دلیل داشتن کپسول در برابر سیستم ایمنی بدن مقاوم است و با ترشح سم توکسین موجب بروز علایم می شود.

نشانه های بیماری:

این میکروارگانیسم یکی از خطرناکترین زئونوزهای میکروبی یعنی سیاه زخم میباشد که از راه جراحات جلدی هنگام تماس با دام یا فراورده های دامی آلوده مانند پوست، پشم و یا لاشه یا اینکه از راه تنفسی در اثر استنشاق گرد و غبارآلوده به اسپور سیاه زخم به این بیماری مبتلا میشوند.
در نوع پوستی (رایج ترین فرم) شروع عفونت شبیه گزش حشرات با خارش و برآمدگی پوست همراه است. اما طی یک تا دو روز به جراحات تاول گونه و سپس به زخم بدون درد با قطری در حدود 1 تا 3 سانتی متر و با مشخصه نکروز سیاه رنگ در مرکز زخم تبدیل میشود. بجا ماندن اثر بعد از بهبودی یا اسکار شایع می باشد. مرگ و میر پوستی در صورت عدم درمان حدود 20 درصد است.
آنتراکس تنفسی ممکن است دارای علایمی شبیه آنفلوانزا بوده و در موارد پیش رفته به صورت پنومونی هموراژیک تظاهر نمایند که مرگ زا میباشد.
سیاه زخم گوارشی 3 تا 5 روز پس از مصرف گوشت خام یا نیمه پخته یا شیر خام دیگر با دردهای شکم تهوع استفراغ تب و اسهال آغاز میشود. (مرگ و میر 50%)
ادم بدخیم: که زخم ابتدایی درآن ناپیدا بوده و ورم خیلی شدیدی در محل ورود باسیل ملاحظه می شود.
مننگوآنسفالیت سیاه زخمی: به دنبال عفونت با باکتری به ویژه ادم بدخیم پیش می آید.
علائم مننگوآنسفالیت (التهاب مننژ و مغز) دیده می شود. مایع نخاع چرکی و حاوی تعدتد زیادی باسیل سیاه زخم میباشد. در غیاب درمان خطر مرگ و میر بالاست

تشخیص بیماری:

کشت خون مثبت به همراه رنگ آمیزی گرم روش های تشخیصی آزمایشگاهی هستند. تشخیص از طریق تهیه نمونه از ضایعه پوستی و مایعات آلوده بدن و انجام رنگ امیزی گرم یا کشت در محیط های مناسب امکانم پذیر است و اگر از PCR استفاده کنیم قادر خواهد بود حتی وجود 3 عدد اسپور در مایع آلوده را شناسائی کند و در مواردی که امکان موارد ذکر شده وجود ندارد یا در موارد مطالعات اپیدمیولوژیک روش های سرولوژیک کمک کننده خواهد بود.

پیشگیری:

سوزاندن یا مدفون ساختن عمیق لاشه های مشکوک و پوشاندن آن با الیه ای از آهک.
واکسیناسیون دامای حساس و جداسازی حیواناتی که علائم بیماری را دارند.
ضدعفونی کلیه فراورده های دامی: پوست.پشم و استخوان حیوانات مشکوک.

تهیه کننده: علیرضا آذری جهرمی کارشناسی ارشد میکروبیولوژی بیماری زا، واحد میکروب شناسی آزمایشگاه نوبل اصفهان