بررسی سطح گلوکز خون ناشتا و پس از غذا:

 در آزمایشگاه‌های بالینی، روزانه نمونه‌های خون متعددی برای تخمین سطح گلوکز خون ناشتا (FBS) و سطح گلوکز خون پس از غذا (PPBG) پردازش می‌شود. در برخی موارد مشخص شده است که سطح گلوکز خون پس از غذا به طور قابل توجهی کمتر از سطح قند خون ناشتا است.
بیمار یا پزشک با نارضایتی از نتایج آزمایشگاهی، گاهی اوقات می خواهد سطح گلوکز خون را در آزمایشگاه دیگری بررسی کند. این به این دلیل تصور میشود که سطح گلوکز خون بعد از غذا باید بالاتر از سطح گلوکز خون ناشتا باشد. اما بررسی مکرر نتیجه مشابهی را به همراه دارد. سطح گلوکز خون ناشتا ممکن است بالاتر از سطح گلوکز خون پس از غذا در افراد دیابتی و افراد سالم باشد. بسیاری از عوامل قابل تغییر ممکن است علت این یافته آزمایشگاهی در کنار شرایط زمینه ای بیمار وجود داشته باشد.
هدف از مقاله حاضر آگاهی ارائه دهندگان مراقبت های بهداشتی از عواملی است که می تواند باعث افزایش سطح گلوکز خون ناشتا نسبت به گلوکز خون پس از غذا شود. سطح گلوکز خون در درجه اول به ویژگی های فردی مانند نوع و مقدارغذای دریافتی، فعالیت بدنی و پاسخ متابولیک بدن بستگی دارد.

عوامل پیش تحلیلی که بر سطح گلوکز خون تأثیر می گذارد عبارتند از:

سیگار کشیدن، نوشیدنی های کافئین دار، استفاده از داروهای کاهش دهنده قند خون، ورزش سنگین، اضطراب و تأخیر در پردازش نمونه. توجه دقیق به این عوامل قابل تغییر توسط پزشک و کارکنان آزمایشگاه برای اطمینان از دقیق بودن ضروری است.

تست FBS در آزمایشگاه نوبل اصفهان انجام می شود.

 اندازه گیری گلوکز:

اندامی که مسئول مقدار قند خون ناشتا است کبد است در حالی که پانکراس مسئول مقدار قند خون پس از غذا است. چند ساعت پس از شام، سطح گلوکز خون کاهش می یابد که منجر به کاهش سطح انسولین و افزایش سطح گلوکاگون می شود. گلوکاگون مسئول حفظ سطح گلوکز خون کافی در شرایط ناشتا از طریق فعال کردن مسیرهای متابولیک مانند گلوکونئوژنز و گلیکوژنولیز در کبد است. سطح بالاترقند خون ناشتا به دلیل افزایش نسبت گلوکاگون به انسولین است که در دیابت دیده می شود، جایی که کبد در تجزیه گلیکوژن اضافی و گلوکونئوژنز نقش دارد. علیرغم داشتن انسولین کافی، فرد ممکن است مقدار قند خون ناشتا بالاتری داشته باشد که عمدتاً به دلیل مقاومت به انسولین است که شایع‌ترین علت اختلال در تحمل گلوکز ناشتا و دیابت است. جدا از این پاسخ هموستاتیک مختل زمینه ای فرد، عوامل مختلف قابل تغییر بر سطح قند خون ناشتا تأثیر دارند. افزایش FBS عمدتاً به دلیل کربوهیدرات زیاد وعده غذایی قبل از خواب یا عدم مصرف کافی داروهای دیابت است. فرد مضطرب با خواب آشفته نیز ممکن است FBS بالایی داشته باشد. علاوه بر این، پدیده های کمتر شناخته شده مانند اثر سحری یا Somogyi نیز به افزایش FBS در صبح کمک می کنند که به علت افزایش ترشح هورمون های کورتیزول و گلوکاگون در شب است. اینها پاسخ بدن به کاهش قند خون یا هیپوگلیسمی با ترشح هورمونهای ضد تنظیمی مانند گلوکاگون، اپی نفرین و کورتیزول است که با تغییر نوع و زمان غذا و دارو قابل درمان است.
بلافاصله پس از مصرف غذا، انسولین از لوزالمعده آزاد می شود که با فعال کردن مسیر گلیکولیز همراه با سرکوب گلیکوژنولیز و مسیر گلوکونئوژنز، گلوکز خون را حفظ می کند. علت شایع کاهش سطح گلوکز پس از غذا مصرف داروهای ضد دیابت و فعالیت شدید قبل از نمونه گیری است. افراد با سطح گلوکز خون پس از غذای کمتر از گلوکز خون ناشتا باید از نظر احتمال هیپوگلیسمی ناشی از وعده های غذایی که به عنوان هیپوگلیسمی واکنشی نیز شناخته می شود، ارزیابی شوند.

هیپوگلیسمی واکنشیRH  Reactive) hypoglycemia):

زمانی که غذا پس از ورود به معده به سرعت از معده یا روده تخلیه شود که ممکن است به دلیل جراحی معده یا عدم تحمل گلوکز و مصرف مقدار زیادی موادقندی باشد،شخص دچار افت قند خون واکنشی می شود که با علایمی مانند سستی، تعریق، اضطراب، گیجی ،مشکل معده و روده،اسهال و گاهی سنکوپ همراه است، افت قند خون RH یا واکنشی ممکن است به سرعت پس از مصرف غذا یا بین 2  تا 5 ساعت اتفاق بیفتد که افت قند خون واکنشی زودرس و دیررس نامیده می شود.

در واقع افت قند خون واکنشی ممکن است به شکل آیدیوپاتیک، گوارشی و هورمونی یا دیررس باشد، در مراقبت های بهداشتی انتظار کاهش قند خون پس از خوردن غذا به علت افزایش ترشح انسولین فاز 1 در 1 تا 3  ساعت اول بعد از غذا خوردن انتظار می رود. انسولین یا در فاز اول ،پس از مصرف غذا به سرعت ترشح می شود تا قند خون را ثابت نگه دارد یا در فاز دوم یا دیر رس در طول 24 ساعت به صورت آهسته رهش آزاد و ترشح می شود که باعث می شود قند خون بعد از 5 ساعت کاهش بیشتری نسبت به انواع آیدیوپاتیک و گوارشی (افت قند خون پس از مصرف غذا بین دو تا سه ساعت) داشته باشد. قند خون واکنشی دیررس نشانه استعداد ابتلا به دیابت نوع 2 است. یعنی افت قند خون واکنشی پس از مصرف غذا بین 1 تا 3 ساعت که با علایمی مانند سستی، بی حالی، تعریق ،اضطراب دیده می شود ممکن است در افراد سالم دیده شود ، اما اگر افت قندخون بعد از 5 ساعت اتفاق افتد و شخص دارای سابقه خانوادگی دیابت و چاقی باشد، از نشانه های ابتلا به دیابت نوع 2 است.

تست PPBG در آزمایشگاه نوبل اصفهان انجام می شود.

دلایل کاهش قند خون پس از غذا عبارتند از:

حساسیت بالا به انسولین، پاسخ  افزایشی پپتید-1 شبه گلوکاگون، نقص در هورمون های تنظیم کننده مقابله با آن مانند گلوکاگون و کاهش وزن زیاد. سایر علل کاهش قند خون پس از غذا شامل گاستروپارزی است که در بیماران دیابتی مشاهده می شود که سرعت و مقدار غذا را به روده کوچک تغییر می دهد و باعث تغییرات نامنظم در سطح قند خون می شود. برخی از افراد عمدا کمتر غذا می خورند یا وعده غذایی بدون کربوهیدرات قبل از آزمایش سطح PPBG می خورند.
لازم به ذکر است که سطح گلوکز ناشتا و پس از غذا به ما کمک می کند تا دوز داروهای دیابتی را به درستی تنظیم کنیم و هموگلوبین گلیکوزیله (HbA1c) کمک می کند تا بدانیم آیا کنترل کلی وجود دارد تا از عوارض جلوگیری شود. به دلیل تنوع فردی FBS و PPBG و عدم دقت زیاد در تجزیه و تحلیل، برخی از محققان استفاده از HbA1c را فقط برای تشخیص دیابت توصیه کرده‌اند.
درک این نکته ضروری است که خطای آزمایشگاهی، اگرچه در موارد کمی وجود دارد، همیشه دلیل افزایش سطح گلوکز خون ناشتا نسبت به سطح بعد از غذا نیست. افراد سالم با چنین یافته های آزمایشگاهی باید برای احتمال ابتلا به دیابت نوع 2 پیگیری شوند و باید از تغییر سبک زندگی همراه با اصلاح رژیم غذایی حمایت شود. در بیماران دیابتی، تغییر دوز، شکل یا زمان دارو باید همراه با مشاوره برای فاکتور فوق که بر نتایج آزمایشگاهی تأثیر می گذارد، در نظر گرفته شود.

تهیه و تنظیم: ساغر ذاکری
زیرنظر: دکتر لیلا حق شناس