مراقبت ها و آزمایشات دوران بارداری

مراقبت ها و آزمایشات دوران بارداری
مراقبت های دوران بارداری:
مراقبت‌های دوران بارداری( PRENATAL CARE) ، شامل یک سری مراقبت‌های طبی و بهداشتی می‌باشد. در طی بررسی‌ها و چکاپ‌ها در مورد تغییرات بیولوژیک و مراقبت‌های تغذیه ای مثل دریافت کافی ویتامین‌ها(اسید فولیک/ویتامین C/B12 /B6) ، ایمن سازی توسط واکسن، کنترل وزن و فشار خون به خانم باردار اطلاعات داده می‌شود، مراقبت‌های طبی روتین شامل غربالگری دوران بارداری واقدامات تشخیصی می‌باشد که در کاهش خطر مرگ مادر یا سقط و همین‌طور نقائص زمان تولد، وزن کم زمان تولد و عفونت‌ها نقش دارد.
مسمومیت بارداری یا پره اکلامپسی چیست؟
مسمومیت حاملگی یا پره اکلامپسی یکی از عوارض جدی دوران بارداری است که با فشارخون بالا ، ورم و دفع پروتئین تظاهر میکند. این عارضه بعد از هفته بیستم بارداری تا یک هفته پس از زایمان میتواند بروز کند. گاهی علایم بیماری به حدی شدید است که تهدید کننده حیات بوده و ختم بارداری پیش از موعد را ضروری می سازد.بعضی از خانمهای باردار مستعد این عارضه بوده و لازم است در طی حاملگی تحت مراقبت بیشتری قرار گیرند.
چه افرادی درمعرض خطر مسمومیت حاملگی هستند؟
1.بارداری اول
2.داشتن زمینه ژنتیکی
3.سنین بسیار پایین و نیز بالای 35 سال
4.فشارخون مزمن از قبل از بارداری
5.حاملگی دوقلویی یا چند قلویی
6.چاقی
7.حاملگی مول یا بچه خوره
8.بعضی عوامل تغذیه ای
آزمایشات حین دوران بارداری:

CBC-BGRH-FBS-UA-UC-( RUBELLA)- HEPATITIS B. HEPATITIS C- STD.- HIV- T3-T4-TSH- TB- GBS- HEMOLYTIC STAPHYLOCOCCUS AUREUS -GENETIC COUNSELING
DUBLE TEST- TRIPLE TEST- QUAD MARKER- INTEGRATED)-
CVS-CELL FREE DNA- ( AMNIOCENTESIS)

آزمایش CBC :
در آزمایش CBC یا آزمایش شمارش سلول‌های خون در دوران بارداری تعداد انواع متفاوت سلول های خونی ، شمارش می شود. تعداد سلول های قرمزخون(RBC )معیاری برای سنجش انواع کم خونی ها (آنمی)میباشد. تعداد سلول های سفید(WBC) نشان می دهد که سلول های دفاعی بدن (در برابر بیماری ها) در خون چقدر است و تعداد پلاکت ها(PLT )معیاری برای سنجش لخته شدن خون میباشد . عوارض و مشکلات کم خونی در مادران باردار باعث عوارض جنینی میشود از جمله:
•افزایش احتمال تولد نوزاد با وزن کمتر از نرمال (کمتر از وزن طبیعی)
•افزایش احتمال زایمان زودرس
• افزایش احتمال تولد نوزاد با درجه آپگار (علائم حیاتی) پایین تر .
*هر کدام از این موارد می تواند احتمال ایجاد عوارض و مخاطرات جسمی و حتمی مرگ را برای نوزاد افزایش دهد.
تعیین گروه خونی (BG-RH):
نتایج حاصل از تعیین گروه خونی در دوران بارداری درمرحله اول نوع گروه خونی را مشخص میکند و اینکه آیا فاکتور Rh وجود دارد یاخیر. این فاکتور در اصل پروتئینی است که می تواند روی سطح سلول های قرمز وجود داشته باشد. بیشتر افراد این فاکتور را دارند، در نتیجه گفته می شود این افراد Rh مثبت هستند. افرادی که این فاکتور را ندارند Rh منفی گفته می شوند. اگر جنین Rh مثبت باشد و مادر باردارRh منفی، بدن مادر می تواند آنتی بادی هایی علیه فاکتور Rh ایجاد کند دربارداری های آینده، این آنتی بادی ها می تواند به سلول های قرمز جنین آسیب بزند.که در صورت اقدام به بارداری دوم باید زیر نظر پزشک متخصص آمپول روگام به مادر باردار تزریق شود . زمان انجام این تست در هفته های 28 و 29 بارداری میباشد.
تست قند خون ناشتا (FBS):
این تست نیاز به 8تا 10 ساعت ناشتایی دارد . اگر میزان آن از حد نرمال بالاتر رود بدون سابقه دیابت ممکن است مادر باردار منجر به عارضه دیابت بارداری شود که میتواند بر رشد جنین اثر بگذارد همچنین منجر به مشکلات تنفسی ناهنجاری های مادرزادی برای جنین و زایمان زود رس شود .درصورت عدم درمان دیابت بارداری مادر در آینده به دیابت نوع دو مبتلا میشود .معمولا برای بارداری تست GCT(تست تحمل گلوگز )درخواست میشود .این چکاپ باید در سه ماهه اول بارداری انجام شود.
آزمایش ادرار(UA) :
آزمایش ادرار در دوران بارداری ممکن است از لحاظ وجود سلول های قرمز (برای بررسی اینکه آیادر مسیر ادراری مشکلی وجود دارد )، سلول های سفید خون (بررسی این که آیا عفونت ادراری وجود دارد یا خیر ) و گلوکز (افزایش میزان گلوکز در ادرار می تواند نشانی از دیابت باشد) مورد آزمایش قرار میگیرد. در این آزمایش میزان دفع پروتئین در ادرار در بارداری اندازه گیری می شود. مقدار پروتئین در ادرار در اوایل بارداری با مقدار آن در اواخر بارداری مقایسه می شود. افزایش میزان پروتئین در ادرار می تواند علامتی از پره اکلامپسی باشد، این عارضه بسیار جدی است و در اواخر بارداری یا بعد از به دنیا آمدن فرزند ممکن است اتفاق بیافتد.
آزمایش کشت ادرار(UC ):
آزمایش کشت ادرار در دوران بارداری، ادرار را از لحاظ وجود باکتری مورد بررسی قرار می دهد و این می تواند علامتی از عفونت ادراری باشد.درصورتی که مادر باردار دچار عفونت ادراری باشد ممکن است مادر با زایمان زودرس مواجه شود .
آزمایش (RUBELLA) )و واکسن سرخچه:
اگر خانمی در طول بارداری به بیماری سرخجه و یا سرخچه آلمانی (rubella) مبتلا شود، در خطر نقص جنین قرار دارد. خون مادر بررسی می شود که آیا در گذشته به این عفونت دچار شده یا آیا علیه این بیماری واکسینه شده است. اگرمادر قبلا به این بیماری دچار نشدهباشد، یا اگر علیه آن واکسینه نشده باشد، باید در دوران بارداری از تماس با فردی که به سرخجه مبتلاست خودداری کندزیرا این بیماری به شدت واگیردار است. اگر قبلا با واکسن سرخجه واکسینه نشده باید بعد از به دنیا آمدن فرزند حتما واکسن سرخجه را دریافت نماید حتی اگر در دوره شیردهی باشد. اما نمی توان از واکسن سرخجه در دوران بارداری استفاده کرد.
آزمایش (هپاتیت B)(هپاتیت C ):
هپاتیت B و C بیماری های ویروسی هستند که کبد را آلوده می کنند. خانم های بارداری که به ویروس هپاتیت B و C دچار می شوند می توانند این ویروس را به فرزندشان نیز منتقل کنند. همه خانم های باردار برای عفونت هپاتیت B مورد آزمایش قرار می گیرند. اما فقط خانم هایی که فاکتور خطر مربوط به هپاتیت C را داشته باشند از این نظر مورد آزمایش قرار می گیرند.
آزمایش عفونت های جنسی و آمیزشی یا STD :
همه خانم های باردار از لحاظ سفلیس و کلامیدیا در اوایل بارداری مورد آزمایش قرار می گیرند. این دو بیماری می تواند در دوران بارداری برای مادر باردارو فرزند مشکلاتی را در پی داشته باشد. اگر مادردر طول بارداری به یکی از این بیماری های مقاربتی دچار باشدتحت درمان قرار می گیرد اگر فاکتور خطری برای gonorrhea دارد( 25 سال یا جوان تر از 25 سال هست و در مناطقی زندگی می کند که این بیماری شایع است) نیز برای این بیماری مقاربتی مورد آزمایش قرار می گیرد.
آزمایش (HIV):
اگر خانم بارداری به HIV آلوده باشد، احتمال زیادی وجود دارد که بتواند این ویروس را به فرزند خود منتقل کند. HIV به سلول های ایمنی بدن حمله می کند و سبب بیماری سندرم نقص ایمنی انسانی یا ایدز می شود.
تست تیروئید (T3-T4-TSH):
در دوران بارداری نیاز به تولید و ترشح هورمون‌های بیشتری توسط غدۀ تیروئید است. افزایش سطح hcg و استروژن در بارداری، غدۀ تیروئید را برای تولید بیشتر هورمون‌های تیروئیدی تحریک می‌کند. همین موضوع ممکن است باعث بزرگ شدن غدۀ تیروئید در دوران بارداری شود، هرچند این تغییر در اندازه‌، معمولاً قابل تشخیص نیست. جنین در حال رشد در 12 هفتۀ اول بارداری کاملاً به هورمون‌های تیروئیدی مادر وابسته است.
عوارض کم کاری تیروئیددر بارداری:
1.سقط جنین
2.تولد نوزاد نارس
3.پره‌اکلامپسی
4.تولد نوزاد مرده
عوارض پرکاری تیروئید دربارداری:
1.سقط شدن جنین
2.جدا شدن زودرس جفت
3.زایمان پیش از موعد
4.پره‌اکلامپسی
5.تولد نوزاد مرده
6.وزن کم هنگام تولد
7.محدودیت رشد داخل رحمی یا iugr
آزمایش بیماری سل یا TB :
خانم هایی که در خطر بیماری سل یا TB قرار دارند (برای مثال به ایدز مبتلا هستند و یا در تماس نزدیک با افرادی هستند که به بیماری سل دچارند) باید از لحاظ وجود عفونت سل در دوران بارداری آزمایش دهند.امکان انتقال سل از مادر به حنین و نوزاد هم وجود دارد.
لیست آزمایشات سه ماه سوم بارداری:
▪ آزمایش تکرار CBC
▪ آزمایش آنتی بادی Rh
▪ آزمایش چکاپ گلوکز
▪ آزمایش استرپتوکوک گروه B یا (GBS)
تست تشخیصی استرپتوکوک گروه B در دوران بارداری یا GBS چیست ؟
تست تشخیصی استرپتوکوک یا GBS برای بررسی نوعی باکتری در دوران بارداری است که در واژن و رکتوم زندگی می کند. خیلی از خانم ها ناقل این باکتری هستند اما علامتی ندارند. در طول زایمان این باکتری می تواند به فرزند منتقل شود. بیشتر کودکانی که این باکتری را از مادر خود دریافت می کنند مشکلی ندارند. اما تعداد کمی بیمار می شوند. این بیماری سبب مشکلات جدی در سلامت می شود و حتی می تواند منجر به مرگ نوزاد گردد. GBS معمولا با آزمایشات روتین که در هفته 35 و 37 بارداری انجام می شود، مشخص می گردد. نتیجه آزمایش تست تشخیصی استرپتوکوک گروه Bاگر نتیجه آزمایش GBS مثبت باشد در طول زایمان می توان از آنتی بیوتیک استفاده کرد تا از آلوده شدن فرزند جلوگیری شود.
استافیلوکوک همولیتیک:
استافیلوکوک های همولیتیک یک باکتری است که می تواند واکنش های التهابی عفونی را ایجاد کند. این میکروارگانیسم بسیار بیماریزا ست ومی تواند فرآیندهای لخته شدن خون را در بدن تحریک کند.بعضی دیگر از انواع باکتری ها نیز می تواند باعث ایجاد عفونت ادراری در مادران باردار شود که به لحاظ سلامت مادران باردار می تواند مورد توجه قرار گیرد.غربالگری بیماری های منتقله از راه جنسی، غربالگری استرپتوکوک های گروه B و غربالگری محدودیت رشد جنینی، مراقبت ها و آزمایشات غربالگری سه ماهه سوم بارداری را شامل می شود.غربالگری محدودیت رشد جنینی، نظارت الکترونیکی قلب جنین، تست غیر استرسی، تست استرس انقباضی، پروفایل بیوفیزیک و سونوگرافی سه ماهه سوم را دربرمی گیرد.
تفاوت بین آزمایش های برای چکاپ و آزمایش های تشخیصی مربوط به نقص جنین چیست؟
آزمایش های که در دوران بارداری برای چکاپ انجام می شود بدین منظور است که آیا خطر این که جنین دچار برخی نقص ها شود وجود دارد یا خیر. آزمایش هایی که در دوران بارداری برای چکاپ انجام می شوند نمی توانند بگویند که آیا فرزند واقعا دچار نقص شده است یا خیر. انجام اینگونه آزمایشات در دوران بارداری ضروری است و انجام آزمایش های چکاپ خطری برای جنین ندارد.آزمایش های تشخیصی مربوط به نقص جنین اغلب خیلی از نواقص و البته نه همه آنها را مشخص می کند (نقص های ناشی از ژن یا کروموزوم). اگر زوجین سابقه خانوادگی در نقص جنین داشته باشند و یا به یک گروه قومی نژادی خاص تعلق داشته باشند و یا این که قبلا فرزندی داشته اند که به نقص جنینی دچار شده است. آزمایش های تشخیصی برای همه خانم های باردار و حتی آنهایی که فاکتور خطر ندارند، آزمایشات ضروری دوران بارداری است.
اولین قدم در آزمایشات تشخیص نقص جنین چیست؟
برای این منظور ابتدا فاکتورهای خطر در مورد مادر ارزیابی می شود. مرحله بعد انجام مشاوره ژنتیک است :
1.فاکتور خطری مانند سابقه خانوادگی در نقص جنین (تریزومی 13-21-18-نقص لوله عصبی)
2.تعلق به نژادخاص
3.آیا سن مادر 35 سال به بالاست
4.سابقه دیابت
5.مصرف مواد مخدر
6.مصرف داروی خاص
7.سابقه سقط
آزمایش ناقل ژنی چیست؟
آزمایش ناقل ژنی به منظور بررسی اینکه آیا پدریامادر ناقل ژنی برای اختلال خاص مانند فیبروزکیستیک هستند یاخیر. آزمایش های ناقل می تواند قبل از بارداری و یا در طول بارداری انجام شود. اگر پدر یا مادر اختلال ژنتیکی دارند و یا کودکی دارند که به اختلال ژنتیکی مبتلاست و یا سابقه خانوادگی از لحاظ اختلال ژنتیکی دارندیا به قومیت خاصی تعلق دارند که ریسک بروز برخی اختلالات در آنها بالاست، آزمایش های ژنتیکی اغلب در این شرایط پیشنهاد می شوند. بنابراین آزمایش چکاپ برای فیبروزکیستیک به همه خانم ها که در سن باروری قرار دارند توصیه می شود زیرا این یکی از شایع ترین اختلالات ارثی است.
آزمایشات غربالگری حین بارداری برای تشخیص پیش از تولد نوزادان دارای سندروم داون و نقص لوله عصبی باز:
این آزمایشات شامل 3 مرحله میباشد:
آزمایشات دابل مارکر (DUBLE TEST) یا (FTS):
زمان انجام این تست از 11 هفتگی تا (13W+6d) قابل انجام میباشد لازمه انجام این تست انجام سونوگرافی میباشد .در سونوگرافی سه آیتم عدد CRL-NT و تعداد ساک (قل)حاملگی حائز اهمیت میباشد .هورمون های مورد سنجش در این مرحله Free BHCG –PAPP-A میباشد .در این مرحله تریزومی 21(سندروم داون)تریزومی 13(سندروم پاتو)تریزومی سندروم ادوارد) مورد غربال قرار میگیرد .

(TRIPLE TEST)آزمایش تریپل مارکر یا تریپل تست:
این تست از 15 هفته تا 21W+6d قابل انجام میباشد .درا ین تست سه مارکر AFP-UE3-Total BHCG مورد سنجش قرار میگیرد .نکته مورد توجه در این تست این است که این مرحله باید حتما از15 هفتگی انجام شود زیرا میزان ترشح هورمون آلفافیتوپروتئین از هفته 15 بارداری آغاز میشود .به منظور ارزیابی میزان ریسک تریزومی 21(سندروم داون)تریزومی 18(سندروم ادوارد)تریزومی 13(سندروم پاتو) و نقص لوله عصبی(NTD) میباشد .
آزمایش کواد مارکر (QUAD MARKER):
این تست نیز از هفته 15 بارداری تا 21w+6d روز قابل انجام میباشد .این تست چهار مارکر AFP-UE3- Total BHCG –Inhibin –a مورد سنجش قرار میگیرد .هورمون AFP منشا جنینی دارد ابتدا از کیسه زرده جنین و بعد کبد جنین و بعد به مقدار خیلی کمی از دستگاه گوارش جنین به داخل مایع آمنیون و بعد به داخل خون مادر ترشح میشود اندازه گیری میشود .همچنین استریول غیر کنژوگه که منشا ترشح آن از کبد جنین میباشد و بررسی گنادوتروپین جفتی که از سلول های ترفوبلاست جفت ترشح میشود و اینهیبین A که منشا جنینی دارد مورد سنجش قرار میگیرد .دراین مرحله میزان ریسک ابتلا به سندروم داون –سندورم ادوارد –نقص لوله عصبی در جنین و سندروم SLOS مورد بررسی قرار میگیرد .

تست( INTEGRATED):
این نوع غربالگری ابتدا برای مادر باردار با یک آزمایش (Combined)انجام میشود سپس با توجه به عدد ریسک اعلام شده و نظر پزشک و درخواست بیمار آزمایش QUAD انجام شده و در پایان جوابی براساس اثر کلیه مارکر ها در سه ماهه اول و دوم تحت عنوان Integrated Test به بیمار داده میشود در این مرحله تریزومی 13-تریزومی 18-تریزومی 21-نقص لوله عصبی و سندروم SLOS انجام میپذیرد .
سایر انواع آزمایشات دوران بارداری که برای تشخیص نقص در جنین انجام میشود:
آمنیوسنتز( AMNIOCENTESIS):
نمونه برداری از مایع آمنیون یک روش تهاجمی به منظور بررسی اختلالات کروموزوم های جنین میباشد .زمان انجام این تست از 15Wتا 16W+6d روز میباشد و تمامی نقایص ژنتیکی جنین مشخص میشود .
نمونه برداری از پرزهای کوریونیک (CVS):
آزمایش CVS به تشخیص قطعی و زودهنگام مشکلات کروموزومی مثل سندرم داون یا تریزومی 18 کمک می‌کند. این آزمایش در تشخیص نقص‌های کروموزومی دقت بالایی دارد. آزمایش CVS، جنسیت جنین را نیز مشخص می‌کند که این امر می‌تواند اختلالات مرتبط با جنسیت را تعیین کند مثل انواع خاصی از تحلیل یا دیستروفی عضلانی که بیشتر در جنین‌های پسر اتفاق می‌افتد. این آزمایش برای زنانی با ویژگی‌های زیر ممکن است توسط پزشک توصیه شود:
1.مادرانی که 35 سال یا بیشتر سن داشته باشند، زیرا خطر تولد نوزادی با مشکلات کروموزومی مثل سندرم داون با بیشتر شدن سن افزایش می‌یابد.
2.مادرانی که قبلاً نوزادی با نقص مادرزادی به دنیا آورده‌اند یا سابقۀ خانوادگی آن را دارند.
3.مادرانی که نتیجۀ آزمایش غربالگری سه ماهۀ اول آنها پرخطر است.
CELL FREE DNA یا NIPT:
آزمایش (NIPT یا Cell free DNA -سل فری ) جدید ترین متد غربالگری سندروم داون و سایر ناهنجاری های کروموزومی در جنین و تعیین جنسیت می باشد که می تواند با دقتی بیشتر از 99 درصد جنین های مبتلا را شناسایی نماید. از طرفی به دلیل ماهیت غیر تهاجمی است.خطری نیز جنین را تهدید نمیکند.این تست از هفته 10 بارداری قابل انجام میباشد .قبل از انجام این تست حتما باید مشاوره توسط ازمایشگاه و پزشک انجام شود و مصرف داروی هپارین آسپیرین پرسیده شود .تریزومی و بررسی سونوگرافی و تعداد ساک حاملگی بررسی شود این تست انواع تریزومی های 21(سندروم داون)-تریزومی 13( سندروم پاتو)-تریزومی 18(سندروم ادوارد) بادقتی بیشتر از 99/.7 مورد بررسی قرار میدهد.
محدودیت آزمایش NIPT:
• آزمایش NIPT  همچنان یک روش غربالگری و نه تشخیصی به شمار می رود و نتایج مثبت آن باید حتما توسط روش های تشخیصی دیگر مورد تایید قرار گیرد.
• علی رغم حساسیت و اختصاصیت بسیار بالای تشخیص با DNA آزاد جنینی، این روش جایگزین برای تشخیص های پیش از تولد بوسیله سلول های بافت جفت (CVS) و یا آمنیو سنتز نمی باشد.
• نتیجه آزمایش منفی در زنان باردار، نمی تواند به صورت 100% نشان دهنده بارداری کاملا سالم باشد.
• هر چند که نتیجه این تست دقت بالایی دارد ولی همه اختلالات کروموزومی مربوط به جفت، مادر، موازیسم جنین و یا موارد دیگر تشخیص داده نمی شود.
• این آزمایش برای بارداری های کمتر از 10 هفته قابل گزارش نیست.
• در برخی افراد مقدار DNA آزاد جنین در خون بسیار کم است و در مواردی حتی با تکرار آزمایش نیز نمی توان نتایج قابل قبولی به دست آورد، لذا همواره باید به این موضوع نیز توجه ویژه ای داشت.
• در بارداری های دو قلوو سه قلو تعیین جنسیت انجام نمیشود .
• در مادران با وزن بالاتر از 100 کیلوگرم احتمال عدم جوابدهی تست بسیار بالاتر است.

ساغر ذاکری_واحد تحقیق و توسعه آزمایشگاه پاتوبیولوژی نوبل