این بیماری با بروز تب، ضایعات تاولی در دهان و اندامهای حرکتی، کاهش شدید تولید و خسارات اقتصادی گسترده همراه است.
بهدلیل تنوع آنتیژنی بسیار بالای ویروس، کنترل کامل بیماری دشوار بوده و واکسیناسیون منظم، قرنطینه، رعایت اصول بهداشتی، ضدعفونی و نظارت دامپزشکی از ارکان اصلی پیشگیری و کنترل آن محسوب میشوند.
مقدمه
تب برفکی یکی از مهمترین بیماریهای ویروسی در نشخوارکنندگان اهلی و وحشی است که تأثیر عمیقی بر سلامت دام و اقتصاد دامپروری دارد. این بیماری از قدیمیترین و شناختهشدهترین بیماریهای واگیردار دامها در سطح جهان بهشمار میرود و علیرغم پیشرفتهای علمی، هنوز در بسیاری از مناطق دنیا کنترل کامل آن یک چالش اساسی محسوب میشود.
اگرچه میزان مرگومیر در دامهای بالغ معمولاً پایین است، اما خسارات اقتصادی ناشی از کاهش تولید شیر، افت وزن، کاهش عملکرد تولیدمثلی، هزینههای درمان و واکسیناسیون، محدودیت جابهجایی دام و بسته شدن بازارهای داخلی و صادراتی، اهمیت این بیماری را دوچندان میکند.
عامل بیماری و ویژگیهای ویروس
عامل بیماری تب برفکی ویروسی از خانواده Picornaviridae و جنس Aphthovirus است. این ویروس دارای هفت سروتیپ اصلی شناختهشده (O, A,C Asia 1 و SAT1–3) میباشد که هر یک شامل زیرسروتیپها و سویههای متعدد با تفاوتهای آنتیژنی قابل توجه هستند.
این تنوع آنتیژنی سبب میشود که ایمنی حاصل از ابتلا یا واکسیناسیون علیه یک سروتیپ، محافظت متقابل مؤثری در برابر سایر سروتیپها ایجاد نکند؛ موضوعی که کنترل بیماری را پیچیده و پرهزینه میسازد.
ویروس تب برفکی در شرایط سرد و مرطوب میتواند برای مدت طولانی در محیط باقی بماند و نسبت به pH اسیدی مقاوم است، اما در برابر شرایط قلیایی، حرارت بالا و بسیاری از ضدعفونیکنندهها بهسرعت غیرفعال میشود.
راههای انتقال بیماری
تب برفکی از قدرت انتشار بسیار بالایی برخوردار است و از راههای مختلف منتقل میشود:
1. تماس مستقیم
• تماس دام سالم با دام آلوده
• بزاق، ترشحات بینی، ضایعات دهانی و تاولها
• شیر و مدفوع آلوده
2. انتقال غیرمستقیم
• وسایل، تجهیزات، خودروها، خوراک و آب آلوده
• انتقال مکانیکی توسط انسان (پوشاک، کفش، ابزار کار)
3. انتقال هوابرد
در شرایط خاص جوی، ویروس میتواند دهها کیلومتر از طریق هوا منتقل شود که این ویژگی، تب برفکی را به یکی از خطرناکترین بیماریهای دامی تبدیل کرده است.
4. حیاتوحش
برخی حیوانات وحشی مانند گوزنها و گاومیشها میتوانند بهعنوان مخزن ویروس عمل کرده و کنترل بیماری را دشوارتر کنند.
علائم بالینی
علائم بیماری بسته به سن، گونه دام و سروتیپ ویروس متفاوت است:
فاز اولیه
• تب ناگهانی (40 تا 41 درجه سانتیگراد)
• بیاشتهایی
• بیحالی و افسردگی
• افت ناگهانی تولید شیر در دامهای شیری
ضایعات دهانی
• تشکیل تاول (وزیکول) در زبان، لثه، لبها و حلق
• پارگی تاولها و ایجاد زخمهای دردناک
• ریزش شدید بزاق و مشکل در خوردن
ضایعات پایی
• تاول در فضای بین سمها و ناحیه تاج سم
• لنگش شدید
• تمایل دام به دراز کشیدن طولانیمدت
دامهای جوان
• میوکاردیت (التهاب عضله قلب)
• مرگومیر بالا بهویژه در گوسالهها و برهها
در گاو علائم معمولاً شدیدتر است، در حالیکه در گوسفند و بز ممکن است بیماری خفیفتر بوده و تشخیص آن دشوارتر باشد؛ موضوعی که از نظر اپیدمیولوژیک اهمیت زیادی دارد.
خسارات اقتصادی
• افت شدید تولید شیر (گاهی تا 80٪)
• کاهش وزن و رشد
• اختلال در تولیدمثل
• هزینههای واکسیناسیون، ضدعفونی و قرنطینه
• محدودیت جابهجایی دام و توقف صادرات
روشهای تشخیص
تشخیص بیماری بر اساس علائم بالینی و آزمایشهای آزمایشگاهی انجام میشود:
• ELISA (شناسایی آنتیژن یا آنتیبادی)
• RT-PCR (تشخیص ژنوم ویروس)
• جداسازی ویروس
• آزمایشهای سرولوژیک جهت تعیین سروتیپ
تشخیص سریع نقش حیاتی در جلوگیری از گسترش بیماری دارد.
پیشگیری و کنترل
کنترل تب برفکی نیازمند رویکردی چندجانبه است:
واکسیناسیون
• مؤثرترین راه پیشگیری
• انجام واکسیناسیون دورهای (معمولاً هر ماه)
• استفاده از واکسن متناسب با سروتیپهای در گردش
بهداشت و ضدعفونی
• ضدعفونی منظم جایگاه دام
• استفاده از مواد مؤثر مانند ترکیبات قلیایی و فرمالین
قرنطینه و کنترل جابهجایی
• قرنطینه دامهای تازه وارد
• کنترل رفتوآمد افراد و خودروها
مدیریت حین شیوع
• جداسازی سریع دامهای بیمار
• گزارش فوری به دامپزشکی
• محدودیت جابهجایی دام در منطقه
درمان
درمان اختصاصی برای تب برفکی وجود ندارد و درمانها صرفاً حمایتی هستند:
• ضدعفونی موضعی ضایعات
• داروهای ضد درد و ضد التهاب
• تأمین آب و خوراک نرم
• پیشگیری از عفونتهای ثانویه با آنتیبیوتیکها
امکان انتقال به انسان
انتقال تب برفکی از دام به انسان بسیار نادر است و این بیماری بهطور معمول تهدیدی برای سلامت انسان محسوب نمیشود. موارد گزارششده در انسان بسیار محدود و اغلب خفیف بودهاند.
انسان میتواند بهعنوان ناقل مکانیکی ویروس عمل کند، اما معمولاً دچار بیماری نمیشود. علائم نادر انسانی شامل تب خفیف، تاولهای کوچک دهانی یا پوستی و ناخوشی گذرا است.
بیماری دست، پا و دهان (HFMD) در کودکان، کاملاً متفاوت بوده و عامل آن ویروسهای دیگری از جنس Enterovirus هستند و هیچ ارتباطی با تب برفکی دام ندارند.
نتیجهگیری
تب برفکی یکی از مهمترین بیماریهای ویروسی دامهای زوجسم است که بهدلیل قدرت انتقال بالا و خسارات اقتصادی گسترده، کنترل آن اهمیت ویژهای دارد. پیشگیری مؤثر مبتنی بر واکسیناسیون منظم، رعایت اصول بهداشتی، کنترل جابهجایی دام و همکاری دامداران با نهادهای دامپزشکی است.
با وجود پیشرفتهای علمی، تنوع آنتیژنی ویروس و وجود مخازن وحشی، ریشهکنی کامل بیماری همچنان چالشبرانگیز است. این بیماری برای انسان تقریباً غیر بیماریزا بوده و با بیماری دست، پا و دهان انسانی کاملاً متفاوت است.
تهیهکننده: نگار طاووسی کارشناسی میکروبیولوژی
تاریخ انتشار :
1404/09/24
کد :
46866
تعداد بازدید:
19