آسیب‌های ریوی در کودکان بیشتر شده است

دکتر علی فرجی عضو هیات مدیره انجمن پزشکان کودکان ایران اظهار کرد اتفاقی که در ویزیت کودکان در بیمارستان‌ها و مطب‌ها بیشتر دیده می‌شود، آسیب‌های شدید ریوی این گروه است که به دلیل تحریک دستگاه تنفسی فوقانی ناشی از وجود آلاینده‌ها در هوا رخ می‌دهد. قرارگرفتن در معرض هوای آلوده برای همه گروه‌های سنی خطرناک است؛ اما کودکان یکی از گروه‌هایی هستند که با بیشترین آسیب در هوای ناسالم مواجه می‌شوند. گزارش‌های سازمان بهداشت جهانی هم نشان می‌دهد که در سال 2021 بیش از 700 هزار کودک کمتر از 5 سال به‌دلیل آلودگی هوا جان خود را از دست داده‌اند. کودکان هرچه بیشتر در معرض آلاینده‌های موجود در هوا قرار بگیرند، احتمال مبتلاشدنشان به بیماری‌هایی مانند سرطان، مشکلات قلبی و بیماری‌های تنفسی (آسم و تنگی نفس) بیشتر می‌شود. این آسیب‌ها ممکن است در کودکی به بیماری منجر شود و زمینه‌ساز بیماری‌هایی در آینده و بزرگسالی آن‌ها باشد. کاهش ضریب هوشی، ابتلا به کم‌خونی و کمبود ویتامین D هم از جمله آثار مخرب تأثیرات آلودگی هوا بر سلامت کودکان است. حضور در معرض هوای‌ آلوده بر نحوه‌ تکامل سیستم ایمنی کودکان تأثیر می‌گذارد و باعث می‌شود سیستم ایمنی ضعیف‌تری داشته باشند.

افزایش آسیب ریوی

کودکان در مواجهه با آلودگی دو مدل دارند، یک گروه از کودکان دارای زمینه‌های خانوادگی هستند که آسیب در این گروه‌ها بیشتر از گروه‌های سالم‌تر است، گروه دیگر هم در مواجهه با آلاینده‌ها دچار مشکل می‌شوند. به طور کلی چیزی که ما در ویزیت این کودکان در بیمارستان‌ها و مطب‌ها بیشتر می‌بینیم، آسیب‌های شدید ریوی است که به دلیل تحریک دستگاه تنفسی فوقانی ناشی از وجود آلاینده‌ها در هوا رخ می‌دهد.

علائم آسیب‌ آلاینده‌ها

آسیب‌ آلاینده‌ها در کودکان هم علائمی از جمله آبریزش ساده و گرفتگی بینی و هم علائم شدید تنفسی، سختی تنفس و حتی آسم شدید وجود دارد. بسیاری از این کودکان دچار سرفه‌هایی می‌شوند که بعدها از حالت خشک به خلط‌دار تغییر می‌کنند و یک معضل بزرگ است. این مساله باعث می‌شود که این کودکان به تدریج قابلیت ورزش کردن و امکان انجام تحرک را از دست بدهند. چون در زمان تحرک، دچار تنگی نفس یا خس‌خس سینه می‌شوند و حجم تنفس آنها کاهش پیدا می‌کند. نداشتن فعالیت و تحرک باعث می‌شود که کودکان شادابی نداشته باشند و دچار افت تحصیلی شوند.

سینوزیت هم رخ می‌دهد

کودکانی که سیستم‌ایمنی ضعیف‌تری دارند دچار عفونت‌های تنفسی شدید می‌شوند. بحث سینوزیت هم در این کودکان در هوای آلوده بسیار شایع است. سینوزیت به دلیل اینکه عفونت در حفره‌های جمجمه و استخوان‌های صورت ماندگار می‌شود می‌تواند این گروه سنی را در آینده دچار سینوزیت‌های مزمن کند. سینوزیت باعث سردرد دائمی، بی‌حالی و خستگی در کودکان هستند. همچنین تب‌های دوره‌ای پیدا می‌کنند. این وضعیت همچنین می‌تواند عامل سرفه‌های مزمن و حتی آسم شود.

اختلال تحصیلی

زمانی که این کودکان اکسیژن مناسب را از هوا نمی‌گیرند، در درازمدت با اختلال تحصیلی، خستگی و افسردگی مواجه می‌شوند که عامل کاهش کارایی ذهنی و بدنی در آنهاست. اگر زمان مواجهه با آلودگی هوا ادامه‌دار باشد و کودکان مرتب آن را تنفس کنند، این آسیب در آینده جدی‌تر خواهد بود. مساله اینجاست که تعداد روزهای آلوده در شهری مثل تهران، از روزهای سرد سال بیشتر شده و این وضعیت می‌تواند کودکان در معرض بیماری‌هایی خطرناک مزمن مثل سرطان‌ها در بزرگسالی قرار دهد.

بروز حساسیت پوستی

نه تنها حساسیت‌های تنفسی که آلودگی هوا می‌تواند منجر به بروز حساسیت پوستی در کودکان هم بشود. این حساسیت‌ها می‌توانند به شکل خشکی پوست، خارش و ضایعات شبیه اگزما بروز کند.

کودکان بیمار

در کتب درسی پزشکان یک فصل درباره آلودگی هوا وجود دارد. آلودگی هوا هم برای جنین و هم مادر مضر است و پس از تولد هم روی نوزاد تاثیر می‌گذارد. بحث کاهش حجم اکسیژنی که باید تنفس شود هم آسیب‌زاست و می‌تواند کودک را از نظر سیستم ایمنی و تنفسی ضعیف کند. علاوه بر این، خود آلاینده‌ها هر کدام می‌توانند یک اثر مخرب جدا داشته و بیماری‌زا باشند.

دستورالعمل محافظت از کودکان

چه راهکارهایی برای کاهش آسیب‌های آلودگی هوا به کودکان وجود دارد؟  در این باره ادعاهای زیادی مطرح می‌شود، اما درباره آنها تحقیق علمی نشده و نمی‌توان با اطمینان از کاهش این آسیب‌ها با چنین توصیه‌هایی صحبت کرد. بهترین حالت این که کودکان از حضور در فضاهای باز منع شوند. خانواده‌هایی هم که فرزندانشان علائم شدید دارند بهتر است مدت کوتاهی (یک تا دو بار در هفته) از محل سکونت‌شان که دارای آلودگی هواست، خارج شوند و در یک منطقه پاک مستقر شوند. کودکان در چنین هوایی فعالیت ورزشی و فعالیت‌هایی که نیاز تنفسی بیشتری دارد، نداشته باشند. مصرف بیشتر مایعات هم موثر است. در فضای بسته خانه هم بهتر است بخور آب در نظر گرفته شود. به ویژه در فصول سرد سال که وسایل گرمایشی روشن است و هوا در منزل خشک می‌شود و تحریک کننده سیستم تنفسی است. اگر قادر به تامین دستگاه بخور نیستند، می‌توانند یک ظرف آب را روی گاز قرار دهند که رطوبت هوای خانه را تامین کند. مرطوب‌کردن هوای خانه برای کسانی که ریه‌های حساس دارند خوب است. استفاده از ماسک می‌تواند مقداری، آسیب هوای آلوده به کودکان را کاهش دهد. اما این ماسک‌ها نباید همان کاغذی‌های معمولی باشند و باید ماسک‌های فیلتردار یا محصول هوای آلوده استفاده شوند. ویتامین مناسب برای آلودگی هوا نداریم اما به طور کلی درصد بالایی از جمعیت کشور کمبود ویتامین دی دارند و مصرف آن به شکل مکمل می‌تواند سطح ایمنی بدن را کامل ‌کند. برای کودکان در سن مدرسه هم مصرف روزانه ویتامین دی 1000 به صورت مکمل (نه به شکل درمانی و دارویی که دوز بالایی دارند) موثر است اما بهتر است با تجویز پزشک و نیازسنجی بدن آنها باشد، چون افزایش ویتامین دی، به اندازه کمبود آن آسیب‌زاست.