اهدای مغز استخوان؛ چرا و چگونه؟

 سلول های بنیادی خون اهدایی برای این پیوندها مورد نیاز است. شما ممکن است اهدای خون یا مغز استخوان را در نظر بگیرید زیرا یکی از اعضای خانواده شما به پیوند سلول های بنیادی نیاز دارد و پزشکان فکر می کنند که شما ممکن است با آن فرد مناسب باشید. یا شاید بخواهید به شخص دیگری کمک کنید(شاید حتی به کسی که نمی‌شناسید) که منتظر پیوند سلول‌های بنیادی است. در صورت نیاز، زنان باردار ممکن است سلول‌های بنیادی را که پس از تولد در بند ناف و جفت باقی می‌مانند، برای استفاده آینده فرزندانشان یا شخص دیگری ذخیره کنند.

خطرات اهدای مغز استخوان

سلول های بنیادی مغز استخوان از بخشی از استخوان لگن تحت بیهوشی عمومی جمع آوری می شوند. جدی ترین خطر مرتبط با اهدای مغز استخوان شامل استفاده و اثرات بیهوشی در حین جراحی است. این جراحی ممکن است باعث خستگی، ضعف و درد خفیف کمر یا لگن شود. مسکن‌هایی مانند استامینوفن (تیلنول، سایرین) یا ایبوپروفن ، موترینIB، سایرین ممکن است کمک کنند. احتمالاً ظرف چند روز خواهید توانست به روال خود بازگردید. اما ممکن است چند هفته طول بکشد تا اینکه احساس بهبودی کامل کنید.

اهدای سلول های بنیادی خون محیطی

برای اهدای سلول‌های بنیادی خون، اهداکنندگان تزریق‌های دارویی را دریافت می‌کنند که زیر پوست (زیر جلدی) تزریق می‌شود. این دارو تعداد سلول های بنیادی خون را در جریان خون افزایش می دهد. مصرف دارو معمولاً چند روز قبل از اهدا شروع می شود. در طول اهدا، خون معمولاً از طریق یک لوله (کاتتر) در ورید بازو گرفته می شود. خون از طریق دستگاهی عبور می کند که سلول های بنیادی را خارج می کند. سپس خون به اهدا کننده بازگردانده می شود. این فرآیند آفرزیس نامیده می شود. این یک روش سرپایی است که معمولاً بین 4 تا 6 ساعت طول می کشد. برخی از اهداکنندگان بسته به تعداد سلول های بنیادی خون مورد نیاز، به جلسات آفرزیس متعدد نیاز دارند. خطرات این نوع اهدای سلول های بنیادی به حداقل رسیده است. تزریقی که باعث افزایش تعداد سلول های بنیادی در خون می شود می تواند عوارض جانبی مانند استخوان درد، دردهای عضلانی، سردرد، خستگی، حالت تهوع و استفراغ ایجاد کند. سایر عوارض جانبی احتمالی عبارتند از سبکی سر یا لرز، بی حسی یا سوزن سوزن شدن اطراف دهان و گرفتگی دست. عوارض جانبی معمولاً ظرف چند روز پس از توقف تزریق ناپدید می شوند.

چگونه سلول بنیادی اهدا کنیم؟

اگر می خواهید سلول های بنیادی اهدا کنید، با پزشک خود صحبت کنید. اگر تصمیم به اهدا دارید، با روند و خطرات احتمالی اهدا آشنا خواهید شد. اگر می خواهید به این روند ادامه دهید، می توان از یک نمونه خون یا بافت استفاده کرد تا شما را با فردی که نیاز به پیوند سلول های بنیادی دارد مطابقت دهد. همچنین از شما خواسته می شود که یک فرم رضایت نامه را امضا کنید، اما می توانید در هر زمانی نظر خود را تغییر دهید. در مرحله بعدی آزمایش برای تعیین نوع آنتی ژن لکوسیت انسانی (HLA) انجام می شود. HLA ها پروتئین هایی هستند که در اکثر سلول های بدن شما یافت می شوند. این آزمایش به تطابق اهداکنندگان و گیرندگان کمک می کند. تطابق نزدیک شانس موفقیت پیوند را افزایش می دهد. اهداکنندگان با فردی که نیاز به پیوند سلول‌های بنیادی خون دارد، مطابقت داده می‌شوند تا مطمئن شوند که بیماری‌های ژنتیکی یا عفونی ندارند. این آزمایش کمک می کند تا اطمینان حاصل شود که اهدا برای اهدا کننده و گیرنده ایمن خواهد بود. سلول‌های اهداکنندگان جوان‌تر هنگام پیوند بهترین شانس موفقیت را دارند. پزشکان ترجیح می دهند اهداکنندگان 18 تا 35 سال باشند. هزینه های مربوط به جمع آوری سلول های بنیادی برای اهدا به افراد نیازمند پیوند یا شرکت های بیمه سلامت آنها پرداخت می شود.

جراحی اهدای سلول های بنیادی

جمع آوری سلول های بنیادی از مغز استخوان نوعی جراحی است که در اتاق عمل انجام می شود. برای این روش از بیهوشی برای جلوگیری از احساس درد اهداکنندگان استفاده می شود. سوزن ها از طریق پوست و در پشت استخوان لگن وارد می شوند تا مغز استخوان را از استخوان خارج کنند. این فرآیند معمولاً 1 تا 2 ساعت طول می کشد. پس از جمع آوری مغز استخوان، اهداکنندگان به اتاق ریکاوری می روند و در آنجا تحت نظر قرار می گیرند.

بعد از عمل اهدای سلول بنیادی

زمان بهبودی بسته به فرد و نوع اهدا متفاوت است. اما اکثر اهداکنندگان می توانند طی چند روز تا چند هفته پس از اهدا به فعالیت های معمول خود بازگردند. پیوند و اهدای مغز استخوان یکی از روش های اصلی درمان بیماری سرطان خون در ایران به شمارمی رود که به رغم پیشرفت علمی و عملی در این عرصه، گسترش و توسعه ی بانک اهداکنندگان سلول های بنیادی و تشویق هرچه بیشتر مردم به اهدای سلول های بنیادی، نیازمند توجه هرچه بیشتر مسوولان و مردم است. اهدای مغز استخوان با وجود این که اکنون، اصلی ترین درمان برای انواع لوسمی (سرطان خون) به شمار می رود، در درمان برخی دیگر از بیماری های خونی همچون تالاسمی، آنمی آپلاستیک (نوعی از کم خونی که در آن مغز استخوان سلول های جدید خونی به اندازه کافی تولید نمی کند )، اختلال نقص دستگاه ایمنی و تومورهای لنفومی مورد استفاده قرار می گیرد. این روش در سال های گذشته، حتی برای درمان سرطان های پستان و تخمدان که منشا خونی ندارند نیز مورد استفاده قرارگرفته است. در ادامه ی این گزارش تلاش خواهیم کرد نگاهی هرچند کوتاه به چگونگی انجام این پیوند، لزوم حمایت بیشتر از آن و تبلیغ و اطلاع رسانی برای افزایش اهداکنندگان سلول های بنیادی بیندازیم. مغز استخوان شامل ماده یی نرم و اسفنجی است که در استخوان قرار دارد. این ماده دارای سلول های نابالغی است که سلول های بنیادی خون مانند گلبول های سفید، قرمز و همچنین پلاکت ها را تشکیل می دهد.در جریان پیوند مغز استخوان، سلول های گرفته شده از فرد اهدا کننده، پس از انجام دوره ی شیمی درمانی طولانی بر روی فرد بیمار با هدف تخریب مغز استخوان وی، از راه سیاهرگ، به بیمار پیوند زده می شود تا سلول های جدید، جایگزین مغز استخوان تخریب شده ی وی شود. نکته ی جالب اینکه گاه در نتیجه ی این پیوند، گروه خونی بیمار به گروه خونی فرد اهدا کننده تغییر می یابد. نخستین گام در مرحله های پیوند مغز استخوان تشخیص تیم پزشکی مبنی بر آمادگی بیمار برای دریافت پیوند و پیداکردن اهداکننده یی مناسب است.در صورتی که امکان پیوند «آتولوگ» (پیوند از خود بیمار) فراهم نشود، بیمار باید منتظر پیوند «آلوژن» (پیوند از فردی دیگر) باشد. اهداکننده ی آلوژن می تواند از میان خواهر، برادر یا خویشاوندان سازگار و همچنین اهداکنندگان غیرخویشاوندِ سازگار انتخاب شود. تشخیص اینکه کدام یک از این پیوندها برای بیمار انجام شود، به نوع بیماری و شرایط آن بستگی دارد. البته هر یک از این پیوندها، مزیت هایی نسبت به یکدیگر دارند. برای نمونه، اود کردن یا بازگشت بیماری، بیشتر در بیماران پیوند آتولوگ بروز می کند. در برابر، یکی از بزرگ ترین برتری های پیوند آتولوگ این است که بیمار پس از پیوند، دچار «جی وی اِچ دی» یا واکنش پیوند علیه میزبان یا عضو پیوندی نمی شود. عارضه ی جی وی اِچ دی که در بیماران پیوند آلوژن بروز می کند، افزون بر این که ممکن است مشکل های دومین بسیاری را برای بیماران ایجاد کند، گاه بدلیل شدت زیاد به مرگ آن ها منجر می شود. البته نوع خفیف این عارضه ممکن است حتی در درمان کامل سلول های سرطانی مفید و به نوعی تضمین کننده ی جلوگیری از بازگشت دوباره ی بیماری و درصد بالای موفقیت پیوند باشد.

روش های اهدای مغز استخوان

اهدای سلول های بنیادی به 2 دسته ی اهدای سلول های بنیادی از خون و اهدای سلول های بنیادی از مغز استخوان تقسیم می شود. این فرایندها بسیار ساده و برخلاف تصور بسیاری از افراد، هیچگونه احساس درد و عوارض برای فرد اهدا کننده نخواهد داشت. در روش نخست، پیش از دریافت سلول های بنیادی مغز استخوان، فرد اهدا کننده برای مدتی کوتاه (نزدیک به 4 یا 5 روز پیش از انجام فرایند اهدای مغز استخوان)، داروهای خاصی را در راستای افزایش سلول های بنیادی و آزادشدن آن ها در خون محیطی مصرف می کند. در این مرحله، در فرایندی میان 4 تا 6 ساعت، سلول های رها شده در خون محیطی، از سیاهرگ به وسیله ی ماشینی که به بدن فرد اهداکننده متصل شده است از وی دریافت و باقیمانده ی آن به خون برگردانده می شود. هر فرد در سلول های خونی خود دارای پروتئین هایی است که در اصطلاح «اِچ اِل اِی» نامیده می شود. برای انجام پیوند لازم است تا اِچ اِل اِی بیمار و اهداکننده، تطبیق داده شود. موفقیت پیوند آلوژن وابسته به سازگاری هرچه بیشتر اِچ اِل اِی در فرد بیمار و اهداکننده است. تشخیص نوع اِچ اِل اِی بیمار و اهداکننده که در اصطلاح «اِچ اِل اِی تایپینگ» (آزمایش تشخیص سازگاری میان داوطلبِ دهنده و بیمارِ گیرنده)خوانده می شود، از طریق آزمایش خون ویژه ایی صورت می گیرد.