کم خونی؛ بیماری پنهان با علائمی آشکار

 در صورتی که کم‌خونی به موقع تشخیص داده و درمان نشود، ممکن است موجب مشکلات جدی‌تری همچون نارسایی قلبی شود. کم‌خونی یک وضعیت پزشکی است که در آن تعداد کافی از گلبول‌های قرمز سالم یا هموگلوبین در خون وجود ندارد؛ هموگلوبین پروتئینی است که درون گلبول‌های قرمز وجود دارد و وظیفه انتقال اکسیژن از ریه‌ها به سایر قسمت‌های بدن را بر عهده دارد و هنگامی که تعداد گلبول‌های قرمز یا هموگلوبین کاهش می‌یابد، بدن نمی‌تواند به‌طور کافی اکسیژن را به سلول‌ها و بافت‌ها برساند و این موضوع می‌تواند به علائم مختلفی منجر شود. علائم کم‌خونی شامل خستگی، ضعف، سرگیجه، تنگی نفس، ضربان قلب سریع یا نامنظم، پوست رنگ‌پریده و سردرد است که این علائم ممکن است در شدت‌های مختلفی ظاهر شوند و بسته به نوع و شدت کم‌خونی متفاوت باشند، همچنین کم‌خونی شدید می‌تواند به مشکلات جدی‌تری مانند مشکلات قلبی و نارسایی قلبی منجر شود. دلایل مختلفی می‌تواند منجر به کم‌خونی شود که از جمله این دلایل می‌توان به کمبود آهن، کمبود ویتامین B12 یا فولات، بیماری‌های مزمن، اختلالات خونی ژنتیکی همچون تالاسمی و بیماری‌های خود ایمنی اشاره کرد، بعضی از عوامل مانند تغذیه نامناسب، خون‌ریزی‌های مکرر یا بیماری‌های مزمن نیز می‌تواند خطر ابتلاء به کم‌خونی را افزایش دهد. کم‌خونی ناشی از کمبود آهن یکی از شایع‌ترین انواع کم‌خونی است؛ آهن برای تولید هموگلوبین ضروری است و کمبود آن می‌تواند به کاهش تعداد گلبول‌های قرمز منجر شود، این نوع کم‌خونی به طور معمول به راحتی با مصرف مکمل‌های آهن و تغییرات در رژیم غذایی قابل درمان است. کمبود ویتامین B12 و فولات نیز می‌تواند منجر به کم‌خونی شود، این ویتامین‌ها برای تولید گلبول‌های قرمز سالم ضروری است و کمبود آن‌ها می‌تواند به مشکلاتی در تولید و عملکرد گلبول‌های قرمز منجر شود که این نوع کم‌خونی نیز به‌طور معمول با مصرف مکمل‌های ویتامین B12 و فولات قابل درمان است.

کم‌خونی می‌تواند علامتی از بیماری دیگری باشد

محدثه پورپونه، متخصص داخلی و فوق تخصص خون و سرطان بالغین با اشاره به علت ابتلای افراد به کم‌خونی و تأثیر آن بر کیفیت زندگی فرد اظهار کرد: گلبول‌های قرمز در مغز استخوان بدن تولید می‌شود و عمر هر گلبول قرمز از زمان تولید، 120 روز است که پس از آن این گلبول پیر می‌شود و بدن آن را از بین می‌برد تا گلبول قرمز جدیدی را جایگزین کند و هر اختلالی که بتواند تولید گلبول قرمز را کاهش دهد یا هر عاملی که عمر گلبول قرمز را کم کند، منجر به ایجاد کم‌خونی می‌شود. کم‌خونی، به خودی خود شاید یک بیماری نباشد، در واقع کم‌خونی علامتی از یک بیماری است. کم‌خونی در آزمایش‌ها و شرح حال بیمار دیده می‌شود و به‌طور معمول افراد درگیر با کم‌خونی، رنگ پریده هستند، احساس ضعف و خستگی دارند، توان جسمانی آن‌ها کاهش پیدا می‌کند و برخی افراد ممکن است بر اساس بیماری‌های زمینه‌ای خود دچار اختلال خواب شوند. داشتن احساس غش یا ضعف در اندام‌ها نیز از دیگر علائم کم‌خونی محسوب می‌شود و بعضی از این علائم به کم‌خونی افراد و بعضی دیگر به عاملی که باعث کم‌خونی افراد شده است، بازمی‌گردد. یکی از بیماری‌هایی که میتواند زمینه‌ساز کم‌خونی باشد، بیماری‌های کلیوی است.

تأثیر بیماری‌های کلیوی و کبدی بر ابتلای افراد به کم‌خونی

کلیه علاوه بر اینکه وظیفه دفع مواد زائد از بدن را برعهده دارد، موادی ترشح می‌کند که این مواد به تولید گلبول قرمز در مغز استخوان کمک می‌کند و فردی که به بیماری‌های کلیوی یا نارسایی کلیه مبتلا شده باشد، به صورت غیرمستقیم می‌تواند در معرض خطر ابتلاء به کم‌خونی قرار گیرد و علت این موضوع کاهش توان تولید گلبول قرمز در مغز استخوان است. در آزمایش‌های هر فردی که دچار نارسایی‌های کبدی از جمله بیماری‌های سیروز یا هپاتیت‌ها باشد، رد پایی از کم‌خونی دیده می‌شود و مشاهده علائم کم‌خونی و درگیر شدن افراد با آن می‌تواند زمینه‌ساز تشخیص بیماری اصلی فرد باشد. در صورتی که کم‌خونی فردی شدید باشد، قلب مجبور به جبران این کم‌خونی با افزایش پمپاژ و ضربان خود می‌شود و در صورتی که کم‌خونی شدید باشد یا درمان نشود، می‌تواند به قلب فشار وارد کند و منجر به نارسایی قلبی شود،

نقش ویتامین‌ها بر ابتلای افراد به کم‌خونی

ویتامین‌ها در تمام سلول‌ها و اعضای بدن و انجام اعمال مختلف افراد نقش دارند و در ساخت، تشکیل و کارکرد تمام اعضای بدن نقش بسزایی ایفا می‌کنند و کمبود هر ویتامین در بدن، تأثیر خود را بر تمام اعمال بدن نشان می‌دهد. ویتامین‌ها در دو گروه محلول در آب و محلول در چربی جای می‌گیرند که ویتامین‌های محلول در آب شامل ویتامین‌های B، C، D، A و K است که این ویتامین‌ها هیچ‌گاه اضافه باری در بدن پیدا نمی‌کنند و از طریق کلیه دفع می‌شوند. افراد به هر میزانی که ویتامین‌های محلول در آب را دریافت کنند، دریافت این ویتامین‌ها برای آن‌ها مشکل‌زا نخواهد بود، اما بدن نیاز مشخصی به ویتامین‌های محلول در چربی دارد که بیشتر از آن میزان، ممکن است ویتامین‌ها در بدن تجمع پیدا کند و عوارضی برای فرد به همراه داشته باشد. به طور معمول ، ویتامین‌های محلول در آب به‌ویژه ویتامین‌های گروه B و B12 در خون‌سازی تأثیرگذار است و به‌طور کلی، ویتامین‌های گروه B در انواع غذاها و مواد مصرفی افراد موجود است و پروتئین‌های حیوانی و گیاهی، لبنیات، تخم‌مرغ، گوشت‌های قرمز و سفید، ذخایر اصلی ویتامین B12 است.

بروز بیشتر کم‌خونی در کودکان در سنین رشد و مادران باردار

در صورتی که رژیم غذایی افراد به گونه‌ای باشد که مواد غذایی متنوعی را مصرف کند، هیچ‌گاه در طول عمر خود دچار کمبود ویتامین B12 نخواهند شد. مسیر جذب ویتامین B12 از طریق گوارش است و افرادی که دچار بیماری‌های گوارشی هستند، ممکن است دچار کمبود ویتامین B12 و کم‌خونی ناشی از آن و انواع علائم ناشی از کمبود این ویتامین شوند. بر اساس استانداردهای سازمان بهداشت جهانی، کم‌خونی از طریق آزمایش هموگلوبین خون مشخص می‌شود که بر این اساس، حد پایین میزان هموگلوبین خون در زنان پیش از سن یائسگی برابر با 12 و در مردان و زنان پس از سن یائسگی، 13 در نظر گرفته می‌شود و در صورتی که میزان هموگلوبین افراد کمتر از عدد بیان شده باشد، فرد دچار کم‌خونی است. در این میان، در صورتی که میزان هموگلوبین فردی، دو عدد یا بیشتر از حد پایه هموگلوبین بیان شده افت کرده باشد، باید از نظر ابتلاء به کم‌خونی بررسی شود؛ در واقع در صورتی که میزان هموگلوبین فردی همواره برابر با 16 بوده و اکنون هموگلوبین او برابر با 14 است، باید از نظر ابتلاء به کم‌خونی بررسی شود.
علائم کم‌خونی شامل ضعف، بی‌حالی، رنگ‌پریدگی، نداشتن تمرکز، علائم عصبی همچون سرگیجه، سردرد و کاهش اشتها، زخم‌های کنار دهان و تغییرات ناخن است. کم‌خونی بیشتر در سنین رشد دیده می‌شود و بسیاری از کودکان در حال رشد، با کمبود آهن و کم‌خونی مواجه هستند و بیشتر در سنین جوانی و نوجوانی به‌ویژه در کودکان در حال رشد و مادران باردار، کم‌خونی دیده می‌شود.

کم خونی؛ بیماری پنهان با علائمی آشکار

بعضی از بیماری‌های مزمن همچون بیماری‌های کلیوی، سرطان، ایدز و بیماری‌های التهابی مزمن نیز می‌تواند منجر به کم‌خونی شود، این نوع کم‌خونی بیشتر به دلیل اختلال در تولید گلبول‌های قرمز یا کاهش طول عمر آن‌ها رخ می‌دهد و درمان این نوع کم‌خونی به درمان بیماری زمینه‌ای بستگی دارد. کم‌خونی همولیتیک نوع دیگری از کم‌خونی است که در آن گلبول‌های قرمز به‌ سرعت تخریب می‌شود و بدن نمی‌تواند به اندازه کافی آن‌ها را جایگزین کند، این نوع کم‌خونی ممکن است به دلایل ژنتیکی، بیماری‌های خود ایمنی یا عوامل خارجی همچون داروها و عفونت‌ها رخ دهد. برای تشخیص کم‌خونی، پزشکان به‌طور معمول آزمایش خون انجام می‌دهند تا سطح هموگلوبین و تعداد گلبول‌های قرمز را بررسی کنند و درمان کم‌خونی به نوع و علت آن بستگی دارد و ممکن است شامل مصرف مکمل‌های غذایی، تغییرات در رژیم غذایی، داروها یا درمان بیماری‌های زمینه‌ای باشد. پیشگیری از کم‌خونی شامل تغذیه مناسب و متعادل، مصرف کافی آهن، ویتامین B12 و فولات و مدیریت بیماری‌های مزمن است، همچنین در صورت تجربه علائم کم‌خونی، مراجعه به پزشک برای تشخیص و درمان به موقع بسیار مهم است و باید توجه داشت که با اقدامات مناسب، بسیاری از انواع کم‌خونی قابل پیشگیری و درمان است.