ترومبوز چیست؟

 دکتر علیرضا توسلی استاد گروه جراحی عمومی دانشگاه علوم پزشکی مشهد با اشاره به روز جهانی ترومبوز( لخته شدن خون) و اهمیت آن اظهار داشت: امروزه با توجه به افزایش سن و پیدایش بیماریهای مربوط به سیستم قلبی و عروقی، اهمیت ترومبوز و خطرات ناشی از آن بیشتر شده ، لذا لازم است تمام افراد با علل ایجاد کننده و علایم ناشی از ترومبوز آشنا شوند. خون حیاتی‌ترین مایع برای بدن انسان و حاوی سلول ها و مواد پروتئینی است، که باید به صورت مداوم در تقریباً تمام قسمت های بدن جریان پیدا کند و اکسیژن و مواد غذایی را به سلول های بدن رسانده و دی اکسید کربن و مواد دفعی را از آنها دور نماید و شاید بتوان گفت که حساس ترین تعادل در بین پروتئین های بدن، در خون اتفاق می افتد. خون در بدن انسان از یک طرف باید سیال و روان و بدون لخته باشد، تا بتواند در داخل تمام ‌ها و مویرگ‌های بدن روان و جاری باشد و از طرفی هم در مواقع ضرورت باید لخته شود و جلوی خونریزی را بگیرد و با ایجاد لخته های خون مانع ادامه خونریزی و مرگ شوند. حال اگر لخته شدن خون ناخواسته صورت بگیرد و در هر رگی تشکیل شوند، مانع جریان خون خواهند شد و این امر می تواند منجر به پیدایش بیماریه های مهمی مانند، سکته های قلبی، سکته های مغزی، لخته خون در سیاهرگ های عمقی پا DVT، آمبولی ریه و آمبولی و ایسکمی اندام ها، آمبولی و ایسکمی رگ‌های روده‌ها می شود. باید توجه داشت که ترمبوز هم ناشی از عوامل ژنتیکی و استعداد فردی و هم اینکه در اثر مسائل محیطی و روش زندگی برای انسان ایجاد می‌گردد.
افراد بالای 60 سال، بیماران مبتلا به سرطان، افراد با سابقه فامیلی و خانوادگی، لخته خون در پا یا قمست دیگری از بدن، داشتن یک یا چند نوبت DVT یا آمبولی ریه، خانم های حامله یا تازه زایمان کرده، مصرف کنندگان قرص های حاملگی یا درمان های جایگزین هورمونی، افراد تازه جراحی شده، بی حرکتی پا در سه روز گذشته، افراد چاق و دارای اضافه وزن، مصرف کنندگان سیگار و تنباکو، افراد دارای فعالیت بدنی کم  و  نیز کم تحرکی طولانی مدت بیشتر از سایر افراد در معرض ترومبوز هستند. ترومبوز با علائمی از جمله، تورم دست یا پا، درد و حساسیت در محل ترومبوز و به تدریج در همان موضع ایجاد گرمی و تغییر رنگ نیز ظاهر می‌شود. در ارگان‌هایی مثل روده‌ها، قلب و یا ریه ترومبوز باعث خون نرسیدن به آن عضو شده و ممکن است، مشکلات خطرناک‌تری که ناشی از اختلال در عملکرد آن عضو باشد بروز نماید. اگر ترومبوز دیر تشخیص داده شود، پرتاب لخته خون ممکن است به حالت خطرناکی مثل آمبولی منجر شود و اگر آمبولی در ریه اتفاق بیافتد، علائم متنوعی از خفیف مثل تنگی نفس تا علائم شدید مثل نارسایی تنفسی و مرگ و میر همراه دارد. در بین فاکتورهای سبک زندگی سالم دو عامل اصلی یعنی "داشتن فعالیت بدنی و ورزش" و "عدم مصرف سیگار و دخانیات" اهمیت ویژه ای دارند. برای جلوگیری از لخته شدن خون، تحرک، پیاده‌روی و ورزش به طور مرتب باید انجام شود.. از نشستن برای مدت طولانی خودداری کنید، وزن خود را در حد مطلوب نگه دارید و از مصرف سیگار خودداری کنید.
با توجه به اینکه مصرف سیگار برای سیستم قلب و ریه و تمام بدن و رگ ها مضر است، می تواند باعث التهاب در جدال رگ‌ها و در نهایت منجر به ترومبوز رگ ها و بیماری‌های ناشی از آن ‌شود؛ به ویژه خانم‌هایی که حامله هستند یا قرص بارداری مصرف می‌کنند با کشیدن سیگار، احتمال لخته خون بسیار زیاد افزایش می یابد. برخی از علل ایجاد ترومبوز در بدن ، مانند استعداد ژنتیکی به لخته شدن خون یا افزایش سن قابل کنترل و پیشگیری نیستند. اما در طول زندگی انسان عواملی هستند که موجب افزایش ریسک ترومبوز و آمبولی می شوند و می توان آنها را کنترل کرد مانند سیگار و عدم انجام فعالیت بدنی که ذکر شد. همچنین افرادی که برای مدت طولانی بی تحرک هستند ، افرادی که خطر زیادی برای بروز DVT یا آمبول ریوی دارند و افرادی که در معرض خطر بالای سندرم حاد عروق کرونر یا سکته مغزی هستند در معرض خطر ترومبوز قرار دارند.

اقدامات پیشگیرانه از لخته شدن خون در موقعیت کم تحرکی

اگر قصد مسافرت طولانی با هواپیما یا ماشین را دارید، باید بدانید که خطر ایجاد لخته خون در پا و آمبولی ریه در این شرایط افزایش خواهد یافت. برای کاهش این خطر، شما باید تمام تلاش خود را بکنید تا در فواصل یک تا دو ساعت ، از خواب یا از صندلی خود بلند شوید، یا از ماشین پیاده شده و حرکت کنید. چنانچه این کار ممکن نیست، می توانید در صندلی خود ورزش کنید. پاهای خود را دراز کنید، پاهای خود را خم کنید و هر 15 یا 20 دقیقه انگشتان پا را بکشید. همچنین باید از کمبود آب بدن  و از پوشیدن جورابهای تنگ خودداری کنید. بی حرکتی به دلیل بستری شدن در بیمارستان، تروما یا جراحی، بی حرکتی و نشستن یا خوابیدن طولانی مدت برای روزها یا بیشتر با خطر لخته شدن خون در پاها و آمبولی ریه همراه است. این حالت در برخی از بیماری ها یا شرایط از جمله، سکته مغزی ، فلج عضلانی ، شکستگی پا و گچ گرفتن آن و در مواردی مانند عمل جراحی و برخی شرایط خاص در بیمارستان به وجود می آید. در منزل یا بستری در بیمارستان، لازم است حتی الامکان تا آنجا که می توانید و پزشک شما اجازه می دهد اقداماتی برای کاهش خطر لخته شدن خون انجام دهید. این اقدامات می توانند شامل راه رفتن با کمک اطرافیان (البته بعد از مشاوره پزشک)، انجام حرکات ورزشی با پا مانند باز و بسته کردن آن، تغییر پوزیشن و حرکات کششی نوک انگشتان می شود. در همین ارتباط استفاده از جوراب های کشی، استفاده از دستگاه های فشارنده بر روی پا، استفاده از برخی داروهای ضدانعقادی توصیه می شود. برای درمان ترومبوز از داروهای ضد انعقادی استفاده می شود. بیماران معمولا بستری می شوند و از داروهای تزریقی مانند هپارین و انوکساپارین در مرحله حاد بیماری و برای از بین بردن لخته خون استفاده می شود و در مرحله مزمن از داروهای خوراکی مانند وارفارین و داروهای جدیدتری مثل ریواروکسابان ، آپیکسابان ، دابیگاتران و ادوکسابان استفاده می شود.